درس خارج فقه نظام اقتصادی اسلام؛ جلسه سي و نهم  ۱۹/۱۲/۹۲

از روایات استفاده می‌شود که در اقتصاد اسلامی طلا و نقره، به عنوان واسطه در مبادلات معین شده­اند به دلیل اینکه خصوصیات واسطه در مبادله ـ از نظر شرع ـ در این دو ماده موجود است.

بحث در اولین خصوصیت واسطه ـ معیار ارزش گذاری ـ بود که کالای مصرفی نباشد. در این صورت حجم واسطه به صورت نسبی، همیشه ثابت است و حجم آن خیلی کم و زیاد نمی­شود. این ثبات حجم معمولا ثبات ارزش را در پی خواهد داشت.

در همین راستا روایت اول خوانده شد.

روایت دوم:

« مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِي عَبْدِ الله عَنْ أَبِيهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ رِبْعِيٍّ عَنِ الْفُضَيْلِ بْنِ يَسَارٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ الله۷قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ الله عَنِ السَّرِيرِ فِيهِ الذَّهَبُ أَ يَصْلُحُ إِمْسَاكُهُ فِي الْبَيْتِ فَقَالَ إِنْ كَانَ ذَهَباً فَلَا وَ إِنْ كَانَ مَاءَ الذَّهَبِ فَلَا بَأْس»[۱]

مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِي عَبْدِ الله (یعنی احمد بن ابی عبدالله برقی) عَنْ أَبِيهِ (یعنی محمد بن خالد برقی) عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ رِبْعِيٍّ عَنِ الْفُضَيْلِ بْنِ يَسَارٍ

دلالت روایت:

فضیل بن یسار می­گوید از امام صادق۷ سوال کردم در مورد تخت خوابی که در آن طلا بکار رفته، آیا نگهداری­اش در خانه مجاز است؟

حضرت فرمود: اگر از طلا باشد، مجاز نیست ولی اگر از آب طلا باشد، اشکالی ندارد.

 مفاد روایت این است که اگر بکارگیری طلا و نقره در کالاهای مصرفی باشد اشکال دارد ولی در استفاده کم و ناچیز ـ مثل آب طلا برای تخت ـ اشکالی ندارد.

این چنین منع و تجویزی، دقیقا محل شاهد برای بحث ممنوعیت استفاده از طلا و نقره در مصرف­های کلان است. چرا که موجب رکود مال و خروج مال از گردش و واسطه­گری است.

پس نکته منع ـ از استفادة طلا و نقره، در هر نوع ابزار و آلات ـ این نیست که منع از استفادة طلا و نقره در زینت یا زرق و برق باشد.[۲] بلکه نهی از استفاده طلا و نقره، در مصرف های کلانی است که آن دو را، از جایگاه اصلی خود ـ یعنی گردش و واسطة مبادله ـ خارج و در ردیف کالاهای مصرفی قرار ­دهد. در چنین صورتی ـ که جزو کالاهای مصرفی کلان قرار بگیرد ـ با کم و زیاد شدن عرضه و تقاضا، ارزش و ثبات نسبی برای طلا و نقره متصور نخواهد بود.

پس از چنین روایاتی استفاده می­شود که شارع راضی به استفادة طلا و نقره در مصرف­های کلان نیست؛ اما اینکه غیر از طلا و نقره، برای واسطه در مبادله، چیز دیگری وجود دارد یا نه، روایات از این جهت ساکتند. و نهی از غیر طلا و نقره، در مصرف­های کلان، در روایات دیده نمی­شود. و تنها از مصرف طلا و نقره در مصرف­های کلان نهی شده است که نشان دهنده عنایت ویژه شارع نسبت به این دو فلز با ارزش است که باید برای واسطه در مبادله بکار گرفته شود.

والسلام

[۱] ـ وسائل الشيعة، ج‏۳، ص: ۵۱۰

[۲] ـ «أَ وَ مَنْ يُنَشَّؤُا فِي الْحِلْيَةِ وَ هُوَ فِي الْخِصامِ غَيْرُ مُبينٍ» (زخرف/۱۸) تمایل به زینت در خلقت زن لحاظ شده است.