تحولات تکان دهنده‌ای که جهان اسلام در قرون اخیر شاهد آنها بوده به بروز اعتماد به نفس و  در نتیجه دفاع قاطع مسلمین از هستی خویش منجر شده است. بیداری اسلامی و خیزش نوین این امت، همچون موجودی زنده و پویا به بالندگی خود ادامه داده و همچنان مراحل و دوران‏‌های رشد و تکامل خود را سپری می‏‌کند. حضرت آیت‌الله اراکی این مراحل را در کتاب حاضر بررسی و نقاط عطف این تحول بنیادین را تحلیل کرده است؛ تحولی که طی آن امت به یاری پیشگامان و رهبران و نیز با الهام از اعتقادات انقلابی خود به حرکت درآمده و به قصد تحقق آرمان‏های پیامبران در پیاده کردن حکومت اسلامی در شرایط دشوار و وجود چالش‏‌های گوناگون قیام کرده است.

معظم له، برای خیزش معاصر جهانی اسلامی سه مرحله رابیان می‌کند:

نخستین مرحلۀ‌ این خیزش که از آن با تعبیر «مرحلۀ بیداری» یاد شده است به همت و کوشش‏‌های سید جمال الدین اسدآبادی و فعالیت‏های آگاهی بخش و بیدارگرانهوی آغاز شده است.

مرحلۀ دوم، یعنی فرایند پایه‏ گذاری اصول فکری و شیوۀ تفکر و روش‏های شناخت بر اساس اصالت اسلامی و اصول گرایی مکتبی، «سازندگی فکری امت» نام گرفته و مؤلف، آیت‌الله شهید سید محمدباقر صدر؟ره؟ را به عنوان جلودار این مرحله، معرفی کرده است. پس از آن، مرحلۀ سوم فرا می‏رسد که مرحلۀ انقلاب و تشکیل دولت اسلامی و ارتقای امت به مرحلۀ اقدام عملی در تمامی رویارویی‏هاست. از نظر ایشان، جلوداری این مرحله با امام خمینی؟ره؟ بنیانگذار جمهوری اسلامی در دوران معاصر بوده است.

سپس معظم له در نهایت به بررسی کوتاهی دربارهجنبش نو اندیشی دینی در حوزه‌های علمی پرداخته‌اند که این جنبش را شامل پنج رشتهاصلی می‌دانند:

۱- تعلیم و تربیت؛

۲- مطالعات و تحقیقات؛

۳- تألیف و نگارش؛

۴- خطابه و سخنوری؛

۵- تشکیلات حوزه‌های دینی.